Osmanlı İmperiyasında baş vəzir (sədrəzam) sultanın ən yüksək mülki idarəçilik funksiyalarını icra edirdi. Onlar imperiyanın əsas siyasi və iqtisadi inkişaf istiqamətlərini müəyyən edir, sultanın ən yaxın məsləhətçiləri olurdular. Çoxdinli və çoxmillətli Osmanlı İmperiyasında bu strateji posta türklərlə yanaşı, dövlətdə yaşayan digər xalqların nümayəndələri də aktiv təyinat alırdı.

Capar.info Osmanlı İmperiyasında baş vəzir postunu tutan şəxslərin etnik mənsubiyyəti barədə məqaləni təqdim edir.
Osmanlı dövlətinin ilk dövrlərində (XIII–XV əsrlər) bu posta əsasən türk mənşəli paşalar təyin olunurdu. Məsələn, Çandarlı ailəsindən çıxan ilk sədrəzamlar türk aristokratiyasının nümayəndələri idi. Lakin 1453-cü ildə Fatih Sultan Mehmed Çandarlı Halil Paşanı vəzifəsindən azad edib edam etdikdən sonra sultanlar arasında türk kökənli baş vəzirlərə qarşı inam azaldı. Bunun nəticəsində Balkan xristianlarını İslamı qəbul etməyə yönələn devşirmə sistemi ön plana çıxdı və daha çox mərkəzə bağlı idarəçilər (örnək, gənc slavyan və alban uşaqları) yetişdirilərək yüksək vəzifələrə gətirildilər.

Nəticədə imperiya boyunca müxtəlif etnik kökənli şəxslər baş vəzir postuna yüksəldi. Ümumi hesabla Osmanlı tarixində 292 baş vəzirdən 49-u alban mənşəlidir. Bu göstərici onların məskun olduqları regionla müqayisədə ikinci ən yüksək nümayəndəlik səviyyəsini göstərir (ilk yerdə türk mənşəlilər dayanır). XVI–XVII əsrlərdə albaniyalı Köprülü Mehmed Paşa və nəslindən olan paşalar imperiyanın aparıcı dövlət xadimi olmuş, islahatlara rəhbərlik etmişlər. Məsələn, Köprülü Mehmed Paşa (1648–1661) və oğlu Köprülü Fazıl Ahmet Paşa dönəmləri Osmanlı siyasətində alban mənşəli siyasətçilərin gücünün simvoluna çevrilmişdi.

Serb mənşəli baş vəzirlər də Osmanlı idarəsində mühüm rol oynamışdır. Onlardan ən məşhuru Sokollu Mehmed Paşa idi. O, Bosniya-Herseqovina vilayətində doğulmuş pravoslav serb ailəsindən gəlirdi. Sokollu Paşa 1565–1579-cu illərdə Süleyman Qanuni, Selim II və Murad III dövrlərində ardıcıl olaraq baş vəzir olmuş, imperiyada uzunmüddətli nüfuzunu qorumuşdu. XVII əsrdə Qazi Ekrem Hüsrev Paşa kimi Bosniya kökənli digər yüksək vəzifəli şəxslər də baş vəzir olmuşdur. Bu dövrdə serb və Bosniya mənşəli paşaların sayı onlarla ölçülürdü.

Balkanlarla bağlı başqa xalqlar da Osmanlı sarayında təmsil olunmuşdur. Məsələn, gürcülərdən Gürcü Mehmed Paşa (1651–1652) baş vəzir postuna yiyələnmişdi. Qafqaz kökənli bu paşa Sultan IV Mehmet dönəmində qısa müddət imperiyanın baş naziri olmuşdu və onun soyadındakı “Gürcü” ləqəbi məhz mənşəyini göstərir. Oxşar şəkildə yunan əsilli Parqalı İbrahim Paşa (1523–1536) uzun müddət Osmanlı dövlətinin yürüş və islahatlarına rəhbərlik etmişdi. O, Şərqi Aralıq dənizi sahilindəki Parqa şəhərindən alınmışdı və görkəmli bürokrat kimi Sultan Süleyman Qanuninin etimadını qazanmışdı.

Ermənilərdən də bəzi baş vəzirlərə rast gəlinib. Məsələn, Damat Halil Paşa (1626–1628) Zeytun yaxınlığında məskunlaşmış erməni ailəsindən idi. Onun kimi devşirmədən çıxan erməni mənşəli şəxslər imperiyada müəyyən vəzifələr tutmuş, lakin sayı alban və bosniyalılar qədər çox olmamışdır. Qeyd edək ki, “Erməni” ləqəbi daşıyan vətəndaşlar arasında həqiqi mənşəyi türk olanlar da var idi; məsələn, 1655–1656-cı illərdə qısa müddət baş vəzir olan Erməni Süleyman Paşa əslində Malatyalı türk idi (onun ləqəbi yalnış təsəvvür yaradırdı).

Bundan əlavə, Osmanlı ənənəsində başqa etnik qruplara mənsublar da siyasi hakimiyyətə yaxın olmuşdur. Məsələn, 1624–1625-ci illərdə baş vəzir olan Çərkəz Mehmed Paşa Qafqazın şimalində yerləşən Çərkəz bölgəsindən (yəni hazırki şimal-qərb Qafqaz) götürülmüşdü. Bununla belə, sarayda türklər həmişə böyük paya malik idi – imperiyanın son dövrlərində əsas hökumət postlarının əksəriyyəti Türkiyənin müxtəlif bölgələri və türk paşa ailələrindən gələn adamlar arasında paylaşılırdı.

Nəticə etibarilə, Osmanlı baş vəzirləri içərisində türk mənşəlilər üstünlük təşkil etsə də, imperiya boyunca zaman-zaman alban, bosniyalı, yunan, gürcü, erməni və başqalarının da yüksək dövlət idarəçiliyində təmsil olunduğu müşahidə olunur. Bu müxtəliflik sultanların etibar etdiyi idarəçiləri seçərkən devşirmə sistemi və siyasi praqmatizmi nəzərə aldıqlarını göstərir. Ümumi meyarlarla yanaşı, maraqlı nümunə olaraq Köprülü, Sokollu və Parqalı kimi ailələr imperiya siyasi tarixində önəmli rol oynamışdır. Beləliklə, Osmanlı dövlətinin bütün dövrlərində sədrəzamlıq postu etnik cəhətdən çoxşaxəli olmuş, əsasən müsəlman türk və Qafqaz mənşəli paşalarla yanaşı İslamı qəbul etmiş Balkan xristianlarına mənsub görkəmli şəxslərdən təmsil olunub.